| 5pt">
ANAYASA
Devletin temel yapısını, yönetim biçimini, devlet organlarının birbiriyle olan ilişkilerini, kişilerin temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen temel kanuna “Anayasa” denir.
Anayasa tüm kanunların temelidir. Yasalar anayasaya aykırı olamaz. Anayasaya aykırı olarak çıkarılan yasalar “Anayasa Mahkemesi” tarafından iptal edilir.
1921 ANAYASASI
ØMilli Egemenlik ilk kez dile getirilir.
ØTürk tarihinin en yumuşak anayasasıdır.
ØYasama ve yürütme yetkisi mecliste toplandığı için Meclis hükümeti söz konusudur.
ØMeclisin bakanları her zaman değişebilir.
ØBakanlar kurulunun meclise kullanabileceği hiçbir silahı yoktur.
ØBakanlar teker teker meclis tarafından seçilir.
ØDevlet Başkanlığı müessesi yok.
ØMeclis hükümeti; yasama ve yürütme, yasamada birleşmiştir.
ØMilletvekili seçimlerini 2 yılda bir yapılmasını öngörmüştür.
ØHangi ilin başkent olacağı karar verilmemiştir.
1924 ANAYASASI
ØKarma hükümet sistemi benimsenmiştir. Karma hükümet sistemi, meclis hükümet sistemi ile parlamenter hükümet sistemine geçiş arasındaki süreçtir.
ØCumhuriyetin ilanı ile birlikte kabine sistemi oluşmuştur.
ØAnayasa sertliği söz konusudur: Anayasanın değişikliği konusuna ilişkin prosedür ayrıntılı işlenmiş ve bazı şartlara bağlanmıştır. Kanunların anayasaya aykırı olamayacağı hüküm altına alınmıştır. Fakat 1961 anayasasına kadar geçen sürede kanunların anayasaya uygunluğuna ilişkin bir yargısal denetim mekanizması mevcut olmadığından, anayasa ihlali sıkça görülmüştür.
ØLaiklik: Öncelikle 1928 yılında “Devletin dini İslam’dır” maddesi anayasadan çıkartılmış ve 1937 yılında da 6 Atatürk ilkesi anayasaya alınmıştır.
ØKamu Hürriyetleri: Tabii Hak ilkesi kabul görmüştür. Bu ilke ile hürriyetin tanımı yapılmış ve sınırı çizilmiştir. Denetim mekanizmansın yokluğu dolayısıyla meclis tarafında sıkça çıkarılmıştır.
ØÇoğunlukçu demokrasi anlayışına sahiptir.
Ø1946 yılından itibaren çok partili siyasi hayat kabul edilmiştir.
Ø1946 yılından itibaren tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir.
ØParlamenter sistemin ayırıcı özelliği; yürütme organın, yasama organından kaynaklanması ve ona karşı sorumlu olması.
1961 ANAYASASI
ØYasama yetkisi Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak iki meclis arasında bölüşülmüştür. Parlamenter sistem uygulanmıştır.
ØDevlet Planlama Teşkilatı kuruldu (1960). Kalkınma ve yıllık planları hazırlar.
Ø27 Mayıs 1960 müdahalesiyle birlikte geçici bir anayasa düzeni kurulmuş ve meclisin yetkileri ile donatılmış Milli Birlik Komitesi (MBK) oluşturulmuştur. MBK, Kurucu Meclisin askeri kanadını oluştururken Danışma Meclisi sivil kanadı oluşturuyordu. Bu komitenin kurduğu Kurucu Meclis anayasa ve seçim kanunlarını yapmakla görevlendirilmiştir. Kurucu Meclis üyelerinin bir bölümü iki dereceli seçimle seçilen üyelerden, bir bölümü siyasal partilerin kendi seçtikleri temsilcilerden, diğer bölümü de çeşitli kuruluşların (üniversiteler, barolar, yargı organları gibi) temsilcilerden oluşmuştur. Üyelerin bir bölümü de Devlet Başkanı ve Milli Birlik Komitesi tarafından seçilmişti.
ØAnayasanın üstünlüğü: Anayasanın 8. maddesi ile anayasaya aykırı kanunların çıkartılamayacağı, uygulanamayacağı belirtildikten sonra, Anayasanın yasama, yürütme ve yargı organları ile idareyi ve kişileri bağladığı belirtilerek Anayasanın üstünlüğü gerçekleştirilmiştir. Ayrıca kurulan yargısal denetim mekanizması ile önemli bir güvence sistemi getirecek anayasanın üstünlüğü sağlanmaya çalışılmıştır. Anayasa Mahkemesi kurulmuştur.
ØKuvvetler ayrılığı ilkesi: Yasa yapma yetkisi TBMM, yargı yetkisi Mahkemelere ve yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna verilmiştir. Yargı erkinin bağımsızlığı ile pratik önem kazanmaktadır.
ØDevlet iktidarının paylaşımı: İki meclis sistemi getirilmiştir. Buna göre meclis yani yasama organı Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak ikiye ayrılmıştır. Genel idare içinde özerk yönetimle, kendi kendilerini yönetme yetkisine sahip kuruluşların yapılanmasına izin vermektedir. Örneğin; üniversiteler ve radyo televizyon idarelerinin konumu bu kapsamdaydı.
ØÇoğulcu toplum yapısının geliştirilmesi: Siyasi partiler güvenceli bir hukuki statüye kavuşturulmuştur. Sendikalar hakkında düzenlemeler iş hukukun gelişimi ve demokratik esaslara uyumu açısından önemli sonuçlar doğurmuştur. Özerk statüye sahip kamu kuruluşları kurulmuştur.
Temel hakların genişletilmesi ve güçlendirilmesi: Önceden izin almaksızın toplantı ve yürüyüş yapma hakkı getirilmiştir. Temel hak ve hürriyetler, anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak kanunla
Øsınırlanabilir. Bu madde ile temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması ağırlaştırılmıştır. 1961 anayasası ile temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması, yargısal denetime tabii kılınacak önemli bir gelişme sağlanmıştır.
ØSosyal devlet: Amaç sosyal adaleti, barışı ve toplumsal dengeyi sağlamaktır. Bu amaca ulaşmak için devlet aktif olarak ekonomik ve sosyal hayata müdahale ederek sosyal devlet anlayışını uygulamakla yükümlüdür.
ØParlamenter sistem; yasama ve yürütmenin yumuşak bir şekilde ayrıldığı sistemdir. Yarı doğrudan demokrasilerde görülür. En önemli aracı referandum. Referandum, Anayasal değişikliklerin halk oyuna sunulmasıdır.
1961 ANAYASASININ UYGULANMASI
1961 anayasası %40’a yakın bir muhalefetle kabul edilmiştir. Muhalefetin nedenleri:
Ø27 Mayıs hareketiyle iktidardan uzaklaştırılan Demokratik Parti taraftarlarının bu hareket sonucu hazırlanan 1961 Anayasanın haksız mücadelenin ürünü olduğunu düşünmeleri.
ØAnayasa hazırlanırken Demokrat Parti tabanın dışlanmasıdır.
1961 ANAYASASI 1971-1973 ARA REJİMLERİ DÜZENLEMELRİ
ØYürütme güçlendirilmiştir. Bakanlar kuruluna KHK (Kanun Hükmünde Kararname) çıkarma yetkisi verilmiştir.
ØTemel haklarda sınırlamalar getirilmiştir. Tabii yargı yolu yerine kanuni yargı yolu getirilmiştir.
ØYargısal denetimde sınırlamalar getirilmiştir. Anayasa mahkemesine iptal davası açma hakkına sahip taraflarda sınırlamalar getirilmiştir. Cumhurbaşkanı ve ana muhalefet partisidir. Anayasa mahkemesi Anayasa değişikliklerini ancak şekil yönünden denetleyebilir.
ØAskeri Yüksek İdari Mahkemesi kurularak asker kişilerle ilgili idari işlem ve eylemlerin denetimi Danıştay’ın görevinden çıkarılmıştır.
ØAyrıca hakimlerin atanmalarında genel yöntemden sapan Devlet Güvenlik Mahkemeleri kurulmuştur.
ØTRT’nin özerkliği kaldırılmış ve üniversitelerin özerkliği azaltılmıştır.
ØVergi, resim, harçların muafiyet ve istisnaları ile nispet ve hadlerine ilişkin hükümlerde değişiklik yapmaya Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır.
ØBu değişikliklerin yapılmasının ana nedeni, 1961 anayasasının devlet otoritesini zayıflattığı, devleti güçsüz kıldığı düşüncesinde yatmaktadır.
1982 ANAYASASI
12 Eylül 1980’de asker yönetime el koydu. Böylece ülke yönetimine ilişkin tüm görev ve yetkileri Milli Güvenlik Konseyi (MGK) yürütüldüğü geçici bir dönem başlamıştır.
MGK’nın yetkileri:
ØMGK Başkanı Cumhurbaşkanın yetkilerine sahipti Milli Güvenlik Konseyi de Anayasanın Cumhuriyet Senatosuna ve TBMM’nin yetkilerine sahipti.
ØKonsey Anayasayı değiştirme yetkisine sahipti. Bu yetki ile Konsey Kurucu İktidar özelliğini taşımaktadır.
ØKonseyce yapılan işlemler, çıkarılan kanunlar hakkında Anayasaya aykırılıktan yargı yoluna başvurulamazdı.
ØBakanlara kamu personeli hakkında uygulanacak işlemler ve alınacak kararlar için yürütmenin durdurulması istemi ileri sürülemezdi.
Milli Güvenlik Konseyi 1981 yılında Kurucu Meclis hakkında kanun ile yeni bir anayasa çalışmalarına başlamıştır. Bu kanuna göre Kurucu Meclisin görevleri:
ØYeni anayasayı ve bu anayasanın halk oyuna sunuluşunu hazırlamak.
ØSiyasi partiler kanunu hazırlamak ve seçim kanunu hazırlamak.
ØTBMM kurulup göreve başlayıncaya kadar yasama yetkisine dayanarak, kanun koyma, değiştirme, kaldırma görevlerini yapma.
Kurucu Meclis 2 kanattan oluşuyordu. Milli Güvenlik Konseyi (askeri kanat) Danışma Meclisi (sivil kanat). Danışma Meclisi, kanun tasarısı ve teklifleri ile Anayasa metnini hazırlayıp MGK’ya sunuyordu. MGK bu metinleri değiştirerek ya da tam olarak kabul edip Resmi Gazetede yayınlıyordu. Danışma Meclisi 120+40 üyeden oluşuyordu. 40 üye doğrudan MGK’ca seçiliyordu. 120 üye ise; her ilin Valileri kendi iline ait kontenjanın 3 katı kadar üyeyi MGK’ya bildiriyordu MGK da seçiyordu.
1982 Anayasası ve 1961 Anayasası Benzerlikleri:
ØAskeri müdahale ile oluşmuşlardır.
ØAnayasalar yürürlüğe girmeden önce halk oyuna sunulmuşlardır.
ØHer iki Anayasanın sivil kanadının yetkileri sınırlıydı. Bakanlar kurulunu kurma, düşürme yetkileri yoktu.
ØHer iki Anayasada bir askeri bir sivil kanadın oluşturduğu kurallar aracılığıyla yapılmıştır.
Ø1961 Anayasası Askeri kanat: Milli Birlik Komitesi, Sivil kanat: Temsilciler Kurulu. 1982 Anayasası Askeri kanat: Milli Güvenlik Komitesi, Sivil kanat: Danışma Meclisidir.
1982 Anayasası ve 1961 Anayasası Farklılıkları:
Ø1961 Anayasasında yer alan Sivil Kanat (Temsilciler Kurulu) daha temsili nitelik taşırken. 1982 Anayasasında Sivil Kanat Danışma Meclisinin üyeleri atanmıştır.
ØCHP, CKMP 1961 Anayasanın hazırlanmasında rol alırken 1982 Anayasasında yani Danışma Meclisinde hiçbir siyasi parti yok. Danışma Meclisi daha bürokratik bir görevdedir.
ØTemsilciler Meclisi, Danışma Meclisinden daha yetkiliydi.
Ø1961 Anayasasında halk oylamasında ne olacağı belliyken (Anayasa kabul edilmez ise yeniden seçim yapılacak ve yeni Temsilciler Meclisi kurulacaktı). 1982 Anayasasında böyle bir hüküm yoktu.
Ø1961 Anayasasında siyasi partiler kamuoyu oluşturma açısından rol alırken. 1982 Anayasasında hiç bir muhalif harekete izin verilmemiştir.
Ø1982 Anayasası halk oyuna sunulurken Cumhurbaşkanlığı seçimi de yapılmıştır.
1982 ANAYASASININ ÖZELLİKLERİ
ØDaha ayrıntıcıdır.
ØGeçiş dönemi öngörmüştür. Bir defaya mahsus olarak Cumhurbaşkanlığı seçimi halka yaptırılmıştır.
ØKatı ve serttir. Anayasa değişikliği Cumhurbaşkanlığı onayı şartı ilk kez getirilir.
ØMilli Güvenlik Konseyinin düzenlediği kanunların anayasaya aykırılığı iddia edilemez. 2001 değişiklikleriyle çıkarılmıştır.
ØOtoritenin ağırlığı artmıştır. Kamu yararının, kişilerin yararından önce geldiği düşüncesi ve anarşi kaygıları sebebiyle hak ve hürriyetlerde sınırlamalara gidilmiştir. Güçlü devlet, otoriter idare kavramları ön plana çıkmıştır.
ØYürütme organı güçlendirilmiştir. Cumhurbaşkanı makamı güçlendirilmiştir.
ØSiyasi karar alma mekanizmalarındaki tıkanıkları giderici hükümler getirilmiştir.
Daha az katılımcı bir demokrasi modelini benimsemiştir. Siyasi partilerin kadın ve gençlik kolu gibi ayrıcalık yaratan yan kuruluşları
Ømeydana getirme yasaklanmıştır. 1995 değişiklikleriyle hepsi çıkarılmıştır. Seçim dönemi 5 yıla çıkartılır.
Hukuk Devleti
ØYürütme işlemlerinin yargısal denetimi olması
ØYasama işleminin yargısal denetime tabi olması
ØKanuni hakim güvencesi: Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir mahkeme önüne çıkarılamaz.
ØYargı bağımsızlığı
ØKuvvetler ayrığının benimsenmesi ilkeleri geçerlidir.
Sosyal Devlet
ØHerkese insan haysiyetine yakışır asgari bir hayat düzeni sağlamalıdır.
ØVergi adaleti.
ØKamulaştırma ve devletleştirme.
ØPlanlama.
ØSosyal haklar.
Anayasa değişiklikleriyle ilgili olarak:
ØBazı hükümlerinin değiştirilmesinin tamamen yasaklanmasına. Anayasa değiştiren kanunların kabulü için özel yöntemler öngörülmüştür.
ØTeklif ve kabul yeter sayısının kanunlarınkine göre daha yüksek olması.
ØBazı durumlarda referanduma başvurulmasının zorunlu olması.
DEVLETİN TEMEL İLKELERİ
Devletinin şeklinin Cumhuriyet olduğunu – Cumhuriyetin nitelikleri – Devletin bütünlüğünü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti belirtilir. Bu 3 maddeden sonra gelen 4. maddede ilk 3 maddenin değiştiremeyeceği, değiştirilmenin teklif dahi edilemeyeceği belirtilir.
SEÇİMLER
Genel Oy: 1924 yılında erkekler için genel oy, 1934 yılında da kadınlara tanınmıştır. Sınırlamalar; 18 yaş ve seçmen kütüğüne kayıtlı olmak. Her vatandaşın, milletvekili veya yerel
1.yönetim seçimlerinde, yaş ve sezginlik dışında başka bir nitelik aranmadan oy hakkına sahip olması. Sahip olunan servet, ödenen vergi miktarı, öğrenim durumu, cinsiyet gibi sınırlamalar olmaksızın, bütün vatandaşların oy hakkına sahip olmalarıdır.
2.Eşit Oy: Hiçbir kritere bakılmaksızın her seçmenin tek bir oya sahip olmasıdır.
3.Seçimlerin Serbestliği: 1982 anayasasında oy kullanmayanlara getirilen para cezası ile ihlal edilmiştir.
4.Tek Dereceli Seçim: Temsilciler seçmen tarafından doğrudan seçilirler. 1946 yılından itibaren uygulanmıştır. İki dereceli seçim sistemi uygulanması 1982 Anayasasına göre mümkün değildir.
5.Oyun Gizliliği: 1950 seçimlerinde ilk defa uygulanmıştır.
6.Açık Sayım ve Döküm: Her şey açık yapılıyor. Sayım ve döküm ilk kez 1950 yılında yapıldı.
7.Seçimlerin Yargı Organlarının Yönetim ve Denetiminde Yapılması: Seçimlerde yargısal karar organı olarak Yüksek Seçim Kurulu (YSK) yetkilidir. Kararları kesindir. Bu ilke 1961 ve 1981 yıllarında yer almıştır.
8.Çok Partili Siyasi Hayat: Siyasi partiler önceden izin almaksızın kurulurlar ve Anayasa, kanun hükümleri içinde faaliyetlerini sürdürürler. Vatandaşlar siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve çıkmaz hakkına sahiptir. Siyasi partilere üye olma yaşı 18’dir.
SİYASİ PARTİLERİN FAALİYETLERİNE GETİRİLEN SINIRLAMALAR
1.Amaçlarına ilişkin yasaklar: Cumhuriyet ve laiklikle çelişen partiler kurulamaz.
2.Örgütleme ve çalışmalarına ilişkin yasaklar: Hakim ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, memur statüsündeki görevliler, işçi niteliği taşımayan kamu görevlileri, silahlı kuvvetler mensupları, yüksek öğretim öncesi öğrenciler siyasi partilere üye olamazlar.
Siyasi partiler ticari faaliyetlerinde bulunamazlar: Siyasi partilerin gelir ve giderleri
1.amaçlarına uygun olması gerekir. Bu denetimi Anayasa Mahkemesi yapar.
Dip Not: Siyasi partiler herhangi seçim çevresinden milletvekili çıkarabilmesi için; ülke genelindeki geçerli oyların toplamının en az %10’nu alması gerekmektedir.
Siyasi Partilerin Kapatılması
Sadece Cumhuriyet Başsavcısı açabilir. Dava Anayasa Mahkemesine açılır ve burada kesin kara bağlanır. Cumhuriyet Başsavcısı davayı re’sen açabileceği gibi, Bakanlar Kurulu kararı veya Adalet Bakanı ya da bir siyasi partinin talebi üzerine açabilir. Bir siyasi partinin kapatılması kararında Anayasa Mahkemesi 3/5 çoğunluğun oyu şartı getirilmiştir.
Siyasi Partilere Devlet Yardımı
%10 barajını açanlara verilir. Barajı aşmamış olmakla beraber, milletvekili seçimlerinde toplam geçerli oyların %7’sinden fazlasını almış bulunan partilere yapılır.
Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması
Savaş, sıkıyönetim, seferberlik, olağan hal zamanlarında mümkündür. Bazı sınırlamalar vardır; milletlerarası hukuktan hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen ya da tamamen durdurulabilir. Hiçbir şekilde durdurulamayacak temel hak ve hürriyetler:
ØYaşama hakkı, maddi ve manevi bütünlüğü koruma hakkı, suç ve cezaların geçmişe yürütülememesi, masumluk karinesi (suçluluk kesinleşinceye kadar masumluk).
YÜRÜTME ORGANIN YAPISI VE CUMHURBAŞKANI
CUMHURBAŞKANI
Cumhurbaşkanı 1982 Anayasasına göre TBMM tarafından seçilmektedir. 1961 Anayasasından farklı olarak 1982
Anayasasında Cumhurbaşkanın TBMM dışından da seçilmesine imkan tanınmıştır.
Cumhurbaşkanı seçilebilmek için:
Ø40 yaşını doldurmuş olmak.
ØYüksek öğrenim yapmış olmak.
ØMilletvekili seçilme yeterliliğine sahip ve T.C. vatandaşı olmak.
ØCumhurbaşkanın TBMM dışından da aday gösterilmesi Meclis üye tam sayısının en az 5/1’nin yazılı önerisiyle mümkündür.
Cumhurbaşkanın tarafsızlığını sağlamak için:
ØGörev süresi 7 yıldır.
ØBir kimsenin iki kez Cumhurbaşkanı seçilmemesi.
ØSeçimde nitelikli çoğunluğun aranması.
ØBulunduğu siyasi partiden istifa etme gibi düzenlemeler yapılmıştır.
Cumhurbaşkanın seçimi:
ØCumhurbaşkanlı seçimi 4 turla yapılır. 4 turda seçilmezse Meclis seçimleri yenilenir. Bu düzenleme 1982 Anayasasıyla ilk kez yer almıştır.
ØCumhurbaşkanın görev süresinin dolmasına 30 gün önce veya Cumhurbaşkanı makamının boşalmasından 10 gün sonra seçim yapılmalıdır. Seçime başlama tarihinden itibaren 30 gün içinde sonuçlandırılır.
Not: Cumhurbaşkanı siyasal ve hukuki sorumsuzdur. Cezai bakımdan sadece, vatana ihanet suçundan ve meclis üye tam sayısının 4/3’ünün vereceği kararla suçlandırılabilir.
Cumhurbaşkanın Görev ve Yetkileri:
Yasama ile İlgili Görevleri ve Yetkileri:
ØKanunları yayımlamak.
ØAnayasa değişiklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü taktirde halk oyuna sunmak.
ØYasama yılının ilk gününde TBMM açılış konuşması yapmak.
ØTBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.
ØKanunların, KHK ve içtüzüklerin Anayasa aykırılığı iddiası ile iptal davası açmak.
Yürütme ile İlgili Görevleri ve Yetkileri:
ØBaşbakan atamak, istifasını kabul etmek, başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son vermek.
ØGerekli hallerde Bakanlar Kuruluna Başkanlı etmek.
ØYabancı devletlere temsilci göndermek.
ØMilletler arası antlaşmaları onaylamak.
ØTBMM adına Başkomutanlık etmek.
ØTürk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek (TBMM ile kullanır).
ØYÖK üyelerini ve üniversite rektörlerini seçmek.
ØGenel Kurmay Başkanına atama ve Milli Güvenlik Kuruluna başkanlı etmek.
ØGenel Kurmay Başkanını atamak. Bakanlar Kurulu’nun teklifiyle. Genel Kurmay Başkanı görev ve yetkilerinden dolayı Cumhurbaşkanına sorumludur.
ØDevlet Denetleme Kurulunun üyelerini ve başkanını atamak.
Yargı ile İlgili Görevleri ve Yetkileri:
ØAnayasa Mahkemesi üyelerini seçmek.
ØDanıştay üyelerinin 4/1’ini seçmek.
ØYargıtay Cumhuriyet Baş Savcısı ve vekilini seçmek.
ØAskeri Yargıtay üyelerini seçmek.
ØHakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.
ØAskeri Yüksek İdari Mahkemesi üyelerini seçmek.
Dip notlar:
ØCumhurbaşkanın Yargıtay üyesi seçme hakkı yoktur.
ØCumhurbaşkanın tek başına yapacağı işlemlere karşı yargı mercilerine başvurulamaz.
ØCumhurbaşkanın, Bakanlar Kurulu ile birlikte yaptığı işlemlerden dolayı Başbakan ve ilgili Bakanlar sorumludur. Buna karşı imza kuralı denir.
ØTBMM Başkanı Cumhurbaşkanına vekalet eder.
ØCumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenmiştir. 1982 Anayasası ile verilmiştir.
ØCumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Cumhurbaşkanlığı adına incelme ve araştırma yapar. 1982 Anayasası ile benimsenmiş olan kurul Devlet Denetleme Kuruludur. Silahlı Kuvvetler ve Yargı organları denetim alanı dışındadır.
ØGörev süresinin dolmasıyla nedeniyle Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması halinde, seçilen yeni Cumhurbaşkanı görevine başlayıncaya kadar bu görevi görev süresi dolan Cumhurbaşkanı yapar.
ØCumhurbaşkanı MGK’ya başkanlık etmektedir. MGK’nın gündemini MGK Genel Sekreteri yapar.
BAKANLAR KURULU
1.Bakanlar Kurulu: Başbakan ve bakanlardan oluşur. Milli güvenliğin sağlanmasından sorumludur.
2.Başbakan: Cumhurbaşkanınca TBMM üyeleri arasından atanır.
3.Bakan: TBMM üyeleri veya Milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Başbakanca seçilir. Meclis dışındanda seçilebilir.
Dip notlar:
ØCumhurbaşkanın, bakanları Başbakanın önerisi üzerine görevlerine son vermesi hükmü ilk kez 1982 Anayasasında yer almıştır.
ØBakanlar kurulunun başkanı Başbakandır. Olağanüstü dönemlerde Cumhurbaşkanıdır.
ØBaşbakan bakanların hiyerarşik amiri değildir.
ØBoşalan bir bakanlığa 15 gün içersinde atama yapılması gerekir. Bir bakan birden fazla bakanlığa vekillik edemez.
ØTBMM genel seçimlerinden önce, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları görevlerinden çekilir.
ØBakanların kurulması ve kaldırılması, görevleri KANUNLA düzenlenir.
ØBakan, Bakanlığın emrine verilen paraları harcama yetkisine sahiptir.
ØBakan, tüzel kişiliğe bağlı kuruluşları üzerinde vesayet yetkisine sahiptir.
YASAMA ORGANIN YAPISI
Yasama yetkisi Türk halkı adına TBMM kullanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi 550 milletvekilinden oluşur.
Milletvekili seçilebilme şartları:
ØTürk vatandaşı olmak.
Ø30 yaşını doldurmuş olmak.
ØEn az ilkokul mezunu olmak.
ØAskerlik hizmetini yapmış olmak.
ØYüz kızartıcı suç işlememiş olmak.
ØKamu hizmetlerinden yasaklı olmamak.
ØTaksirli suçlar hariç toplam 1 yıldan daha fazla ağır hapis cezası almamak.
Seçimler:
ØTBMM seçimleri 5 yılda bir yapılır.
ØTBMM ve Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
ØCumhurbaşkanı seçilmediği takdirde meclis feshedilir ve 3 ay içersinde yeni seçimler yapılır.
ØSavaş durumunda TBMM seçimleri 1 yıl ertelenebilir.
ØTBMM üyelerinin %5’i boşalırsa ara seçime gidilir. Ara seçim her seçim döneminde bir kez yapılır. Genel seçimden 30 ay geçmedikçe ve genel seçimlere 1 yıl kala ara seçim yapılamaz.
ØÜye tamsayısının %5’i boşalırsa ara seçimlerin yapılmasına 3 ay içersinde karar verilir.
ØSeçimler, yargı organlarının denetimi altında yapılır. Bu yargı organı Yüksek Seçim Kuruludur. Kararları kesindir, itiraz edilemez.
ØHakim ve savcılar ile yüksek yargı mensupları, öğretim elemanları, YÖK üyeleri, memur ve işçi olmayan diğer kamu görevlileri, ordu mensupları görevlerinden ayrılmadıkça aday olamazlar ve milletvekili seçilemezler.
ØMilletvekili, meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içersinde toplam 5 birleşim günü katılmadığı durumda milletvekilliği düşer.
ØYasama dokunulmazlığı kaldırılan veya üyeliği düşen milletvekili, Meclis Genel Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak 7 gün içinde Anayasa Mahkemesine başvurulur. Anayasa Mahkemesi de bu kararı 15 gün içersinde kesin karara bağlar.
ØTBMM 550 milletvekilinden oluşur ve milletvekilleri, her biri birer seçim çevresi olan illerden seçilir. Ancak, bir siyasal partinin bir ilden milletvekili çıkarabilmesi için, hem Türkiye genelindeki, hem de o ildeki geçerli oyların en az %10’nu kazanması gerekir.
Yüksek Seçim Kurulu
ØTBMM üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur.
ØSeçimler, yargı organlarının denetimi altında yapılır. Bu yargı organı Yüksek Seçim Kuruludur. Kararları kesindir, itiraz edilemez.
Ø1982 Anayasasına göre Yüksek Seçim Kurulu üyelerini; Yargıtay ve Danıştay Genel Kurulları seçer.
TBMM’nin Görev ve Yetkileri
ØKanun koymak, değiştirmek.
ØBakanlar kuruluna Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi vermek.
ØBütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek.
ØBakanlar Kurulunu denetlemek.
ØÖlüm cezalarının yerine getirilmesine karar vermek.
ØMilletlerarası anlaşmaların onaylanmasına karar vermek.
ØPara basılmasına karar vermek.
ØSavaş ilanına karar vermek.
ØGenel ve özel af ilanına karar vermek.
ØSavaş hali ilanı ve silahlı kuvvet kullanılmasına karar vermek.
Dip Notlar:
ØTBMM bir yasama yılında en fazla 3 ay tatil yapar.
ØTBMM, Ekim ayının ilk günü Cumhurbaşkanın açılış konuşmasıyla çalışmalarına başlar.
ØTBMM bütçe komisyonu 40 kişiden oluşur. 25 iktidar, 15 muhalefet üyelerinden oluşur.
ØUnutulmamalıdır ki Cumhurbaşkanın tek veto edemediği kanun bütçe kanunudur.
ØMilletlerarası anlaşmalar. KANUN niteliğindedir itiraz edilemez.
ØToplantı yeter sayısı demek; üye tamsayısının en az 1/3’ü demek yani 184 milletvekili.
ØKarar yeter sayısı ise; toplantıya katılanların salt çoğunluğudur. Karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının 1/4 ‘nün bir fazlasından az olamaz.
ØKanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.
ØTBMM tarafından kabul edilen kanunları Cumhurbaşkanı 15 gün içersinde yayımlar. Cumhurbaşkanı, yayımlanması uygun bulmadığı kanunları tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye geri gönderir.
Kanun Hükmünde Kararname (KHK)
1971 yılında yapılan değişiklerle Anayasamıza girmiştir.
ØOlağan dönemlerde; Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır.
ØOlağanüstü dönemlerde; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır.
ØKHK çıkarmak için TBMM tarafından Bakanlar Kuruluna yetki kanunu ile izin verilmesi gerekir. Olağanüstü dönemde çıkartılan KHK’ de yetki kanuna ihtiyaç yoktur.
ØKHK kişi hakları ve ödevleri ile ilgili haklar ve ödevler düzenlenemez.
ØKHK başka bir tarih belirlenmemişse Resmi Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girer ve aynı gün TBMM’ye sunulur. TBMM’ye sunulmayan kararnameler bu tarihte yürürlükten kalkar.
Tüzük: Kanunların uygulanmasını göstermek ve emrettiği işleri belirlemek amacıyla çıkarılır. Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır ve Danıştayın incelemesinden geçirilir. Tüzüğün şekli şartı Danıştayın incelenmesinde geçmektedir.
Yönetmelikler: Başbakan, Bakanlıklar ve Kamu Kurum ve Kuruluşların kendi iç yapılarına ve çalışma sistemlerini belirlemek amacıyla çıkarılır.
TBMM’NİN BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI
ØSoru: Bakanlar Kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere Başbakan veya Bakanlardan bilgi istenilmesidir.
ØGenel Görüşme: Toplumu ilgilendiren belli bir kanunun TBMM genel kurulunda görüşülmesidir.
ØMeclis Soruşturması: Başbakan veya Bakanların cezai sorumlulukların araştırılmasıdır. TBMM üye tamsayısının en az onda biri tarafından verilir.
ØMeclis Araştırması: Belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemedir.
ØGensoru: Hükümetin veya bir Bakanın siyasal sorumluluğuna yol açabilir. Gensoru en az 20 milletvekili tarafından verilir.
Dip not: Başbakanın Yüce Divan’a sevki halinde hükümet istifa etmiş sayılır.
OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ
1982 Anayasasına göre olağanüstü hal ilan yetkisi Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna aittir. 1982 Anayasasına göre üç türlü olağanüstü hal rejimine yer verişmiştir. İki durumda olağanüstü hal ilan edilmekte diğer durumda ise sıkı yönetim ilan edilmektedir. Olağanüstü hal ilanın birinci nedeni, tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım halleridir. İkinci nedeni; şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzenin ciddi şekilde bozulmasıdır. Üçüncü nedeni; sıkı yönetimdir. Savaş hali durumunda ilan edilir.
Olağanüstü Hal İlan Şekilleri
1. Olağanüstü hal ilan şekli; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından ilan edilir. 2. ve 3. Olağanüstü hal ilan şekli; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu Milli Güvenlik Kurulunun görüşünü alarak sıkı yönetim ilan edilir.
Dip Notlar:
ØHer üç durumda da olağanüstü hal veya sıkı yönetim ilan edildikten sonra Resmi Gazetede yayımlanır ve TBMM’ye sunulur.
ØOlağanüstü hal 6 ay için ilan edilir. Gerekli şartlar oluştuğunda 4 ay uzatabilir.
ØSıkı yönetim ilan edildikten sonra;
ØKolluk görev ve yetkileri askeri makamlara geçer.
ØTemel hak ve hürriyetler sınırlanabilir veya durdurulur.
ØBazı suçlar Askeri Mahkemelerde görülür.
YARGI ORGANIN YAPISI
Hakimlik Teminatı: Hakimlik teminatının en önemli sorunu azlolunma ilkesidir. 1982 Anayasası bu teminatın içersine savcıları da almıştır. İlgili maddeye göre hakimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe
Anayasada gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamaz, bir mahkemenin veya kanunun kaldırılmasıyla sebebiyle olsa, aylık ödenek ve diğer özlük haklardan yoksun kılınamazlar.
YÜKSEK MAHKEMELER
1.Anayasa Mahkemesi:
Ø11 asıl ve 4 yedekten oluşur.
ØÜyelerini Cumhurbaşkanı seçer.
ØSalt çoğunlukla karar verir.
Görevleri:
ØKanunları, KHK’leri ve TBMM iç tüzüğünü Anayasa uygunluk şekilde denetler.
ØCumhurbaşkanı, Bakanları, Yüksek Mahkeme başkan ve üyelerini, başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcısı vekilini, hakimler ve savcılar Yüksek Kurulu üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla denetler.
ØYasama dokunulmazlıklarının iptaline karşı davalara bakar.
ØSiyasi partilerin mali denetimini yapar.
ØUyuşmazlık Mahkemesi Başkanını kendi üyeleri arasından seçer.
ØSiyasi partilerin kapatılması hakkındaki davalara bakar.
2.Yargıtay: Adliye Mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Yargıtay üyeleri, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerince seçilir.
3.Danıştay: İdare ve Vergi Mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Üyelerinin dörtte üçü Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu, dörtte biride Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. Tüzüğün yargısal denetimini yapar. Bakanlar Kurulu tarafından gönderilen kanun tasarıları hakkında görüş bildirmekle yükümlüdür.
Askeri Yargıtay: Askeri mahkemelerden verilen karar ve
1.hükümlerin son inceleme merciidir. Üyeleri Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.
2.Askeri Yüksek İdare Mahkemesi: Asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin idari işlemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini yapar.
3.Uyuşmazlık Mahkemesi: Adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir.
4.Sayıştay*: Genel ve Katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderlerini inceleyen yüksek hesap mahkemesidir. Sayıştayın kesin hükümleri hakkına ilgililer yazılı bildirimler tarihinden itibaren 15 gün içinde bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Genel ve katma bütçeli dairelerin gelir, gider ve mallarını TBMM adına denetler.
5.Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu*: Adli ve İdari hakim ve savcıları mesleğe kabul etme, atama, nakletme ve terfi işlemlerini yapar. Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Cumhurbaşkanı Hakimler ve Savcılar Kurulundan Anayasa Mahkemesine üye seçmez. Hakimler ve Savcılar Kurulunun kararlarına karşı yargıya başvurulamaz.
* Yüksek Mahkemeler arasında yer almaz, fakat Yüksek Mahkeme statüsünde sayılmışlardır.
TÜRKİYENİN İDARİ YÖNETİMİ
A) MERKEZİ YÖNETİM
Merkezi İdarenin Başkent Teşkilatı
1.Cumhurbaşkanı
2.Bakan
3.Bakanlar Kurulu
4.Başbakan
Başkentteki Yardımcı Kuruluşlar
1.Danıştay; 12 daireden oluşur.
2.Sayıştay; Vize ve tescil işlemi yapar. Genel uygunluk bildirimi 75 gün içinde TBMM’ye sunar.
1.Milli Güvenlik Kurulu
Görevleri:
ØMilli güvenlik siyaseti doğrultusunda belirlenecek hedeflerin gerçekleştirilmesine ilişkin hangi tedbirler alınacağı.
ØDevletin mili güvenlik politikasını belirlenmesi ve uygulaması ile ilgili kararların alınması ve gerekli koordinasyonun sağlanması.
ØOlağanüstü hal, sıkıyönetim ve savaş hali için görüş bildirmek.
ØDevletin bütünlüğü için tedbirlerin alınacağını belirlemek.
MGK’nın oluşumu:
ØCumhurbaşkanı
ØBaşbakan
ØGenel Kurmay Başkanı
ØMilli Savunma Bakanı
Øİçişleri ve Dışişleri Bakanı
ØKara, Deniz, Hava Kuvvetleri Komutanlığı
ØJandarma Genel Komutanlığı
ØAdalet Bakanlığı
ØBaşbakan Yardımcıları
2.Devlet Planlama Teşkilatı
B. YEREL YÖNETİM
1. İl özel idareleri
v İl Genel Meclisi
v İl Daimi Encümeni
v Vali
2. Belediyeler
3. Köyler
ULUSLAR ARASI KURULUŞLAR
AVRUPA BİRLİĞİ
Brüksel’de 18 Nisan 1951 yılında 6 Avrupa ülkesi (Belçika, Almanya, Fransa, İtalya, Hollanda, Lüksemburg) Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nu kurmuştur. İlk somut adım.
1957’de Roma’da imzalanan anlaşma ile Avrupa Ekonomik Topluluğu (AB) kurulmuştur. 1958 yürürlüğe irmiştir.
1973’te İngiltere, İrlanda, Danimarka
1981’de Yunanistan
1986’da İspanya, Portekiz
1995’te Avusturya, İsveç, Finlandiya
2004’te Polonya, Macaristan, Litvanya, Letonya, Estonya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Malta, Kıbrıs Rum Kesimi üye olmuştur.
Avrupa Birliği Organları
ØAvrupa Zirvesi
ØAvrupa Parlamentosu (Birliğin tek demokratik organı)
ØAvrupa Komisyonu
ØBakanlar Konseyi
ØAdalet Divanı
Avrupa Birliğinin Finansman Kuruluşları
ØAvrupa Yatırım Bankası
ØAb Bütçesi
ØAvrupa Parasal İşbirliği Fonu
ØAvrupa Garanti ve Yönlendirme Fonu
ØAvrupa Sosyal fonu
ØAvrupa Bölgesel Kalkınma Fonu
ØAvrupa Kalkınma Fonu
* 1 Ocak 1993’te tek pazara geçmiştir.
** 1999’daAvrupa Birliği’nde Tek Para (Euro) uygulamasına geçildi. Fiili olarak dolaşıma 2002 yılında girdi.
TÜRKİYE-AB İLİŞKİLLERİ
1959 Türkiye, AET’ye ortaklık için başvurdu.
1963 Türkiye ile AET’yi Gümrük Birliğine götürecek ve tam üyeliği sağlayacak olan Ortaklık Anlaşması (Ankara Anlaşması) imzalandı.
1964 Türkiye-AET Ankara Anlaşması yürürlüğe girdi.
1982 Avrupa Topluluğu, Türkiye ile ilişkilerini dondurma kararı almıştır.
1987 Türkiye, AT’ye, tam üye olmak üzere müracaat etti.
1996 Türkiye ile AB arasında Gümrük Birliği oluşturuldu.
1999 Türkiye'ye adaylık statüsü tanındı.
2001 AB Bakanlar Konseyi Türkiye için Katılım Ortaklığı Belgesini kabul etti.
2004 Türkiye ile üyelik müzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde başlatılması kararlaştırıldı.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER
BM, uluslararası barış ve güvenliği korumak, ülkeler arası işbirliğini sağlamak amacıyla 51 ülke tarafından 24 Kasım 1945 yılında kurulmuştur. Merkezi New York’tadır. Şu an 191 üyesi bulunmaktadır.
Birleşmiş Milletlerin Amaçları:
1.Uluslararası barış ve güvenliği sürdürmek.
2.Ülkeler arasında iyi ilişkileri pekiştirmek.
3.Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel işbirliğini sağlamak.
4. İnsanlık sorunlarının çözümünde, temel hak ve özgürlüklerin geliştirilmesinde birlikte çalışmalar yapmak
Birleşmiş Milletlerin temel organları
Genel Kurul:
Üye devletlerden oluşur. Her üyenin bir oy hakkı vardır.
Güvenlik Konseyi:
Siyasal alanda bir yürütme organıdır. Güvenlik Konseyi’nin 15 üyesi vardır. Bunlardan beşi (ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya) daimi üyedir. Diğer 10 üye ülke Genel Kurul tarafından iki yıllık dönem için seçilir.
Ekonomik ve Sosyal Konsey:
Genel kurulca seçilen 27 üyeden oluşur. Birleşmiş Milletler'in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütür.
Uluslararası Adalet Divanı: Birleşmiş Milletler'in yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı'na götürürler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Merkezi Lahey'dir.
Genel Sekreterlik:
Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barış ve güvenliği bozucu olaylar konusunda raporlar hazırlayıp Güvenlik Konseyi'ne sunar.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLERE BAĞLI UZMANLIK KURULUŞLAR
UNESCO: Birleşmiş Milletler Eğitim,Bilim ve Kültür Örgütü
FAO: Gıda ve Tarım Örgütü
UNICEF: Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu
IMF: Uluslar arası Para Fonu
ILO: Uluslar arası Çalışma Örgütü
WHO: Dünya Sağlık Teşkilatı
IMF (Uluslar arası Para Fonu)
Ø1945 yılında kurulmuştur. Merkezi Washington’dur.
ØIMF’nin en yetkili organı Guvernörler Kuruludur.
ØIMF’nin para birimi SDR
ØTürkiye IMF’ye 1947 yılında üye olmuştur.
DÜNYA BANKASI
Ø1945 yılında kurulmuştur. Türkiye 1947 yılında üye olmuştur.
ØTemel amacı; gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere mali imkanları yönlendirerek, gelişmekte olan ülkelerin yaşam standartlarının yükseltilmesini sağlamak.
NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü)
Ø4 Nisan 1949’da Washington’da 12 devletin imzalamış oldukları ittifak anlaşmasıdır.
ØKurucuları: Hollanda, Belçika, Portekiz, ABD, Fransa, İngiltere, İzlanda, İtalya, Lüksembourg, Norveç, Kanada, Danimarka
ØTürkiye 1952 yılında üye olmuştur.
G-8 ÜLKELERİ
Dünyanın en gelişmiş 8 ülkesi tarafından kurulmuştur. G-8 Ülkeleri; ABD, Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya, Japonya, Kanada ve Rusya’dır.
<div style="text-align: justify; text-indent: 8.
|
